فتوحات مسلمانان در قلمرو ساسانیان تا فتح نهاوند

ساختار طبقاتی جامعه ایران عصر ساسانی، ضعف ایدئولوژیکی، ظهور بحران و تشنج در دین زرتشت ، رشد نظام فئودالی بویژه پس از اصلاحات کسری انوشیروان، کاهش تولیدات کشاورزی، بیمار شدن اقتصاد ایران بر اثر نارضایتی توده های مردم و جنگ های بلندمدت ایران و روم، تجمل گرایی و عشرت زدگی شاهنشاهان ساسانی و بزرگان تیسفون از مهمترین علتهایی هستند که دولت ساسانی را به تجزیه و تفرقه دچار ساختند. پیامدها و نمودهای این مسائل را در اختلافات سیاسی و مذهبی سردمداران مداین، شکستن سدهای دجله به علت بی توجهی، شیوع بیماری طاعون، رواج خرافات و اوهام، کشتار خاندان سلطنت و تصرف شدن پی در پی پایتخت می توان رویت کرد. "فره ایزدی" و "مساله از تخمه ساسان بودن" از موانع عمده ای بود که اجازه نمی داد مردی هشیار و سیاستمدار زمام امور ایران را دست بگیرد. ساختار پیچیده و بسته ایران مانعی بود که حتی اصلاحگری چون مزدک نتوانست آن را دگرگون سازد. برخلاف سیر جامعه ایران در سده ششم میلادی در عربستان دنیا رو به سویی دیگر داشت در این زمان دولت جوان و نیرومند اسلامی بر محور یک "جهان بینی روشن" و "ایدئولوژی پویا" شکل گرفت و قبایل عرب را از کثرت به وحدت رساند و شمشیرهای آنان را همسو ساخت به سخن دیگر در روزگاری که تیسفون مداین گشته بود یثرب مدینه می شد. جهاد در اسلام ارزش والایی داشت ، جهاد غنیمت دنیایی و سعادت اخروی را بدنبال داشت و هر مسلمانی آن را وظیفه شرعی خود می دانست . در این عصر عربستان از نظر مذهبی، سیاسی، اقتصادی و نظامی به مرحله ای رسیده بود که بایستی پای از جزیره العرب فراتر می نهاد. برخورد مسلمانان با حکومتهای پیر و فرسوده ایران و روم امری اجتناب ناپذیر بود و برای آنان یک ضرورت تاریخی و حیاتی بود. در روزگار خلافت ابوبکر مسلمانان به ایران حمله کردند و در مدتی کمتر از نیم قرن سرتاسر جهان ایرانیان را به تصرف درآوردند. در این تحقیق به بررسی و توضیح فتوحات مسلمانان تا سال 21 ه.ق یعنی سال فتح نهاوند پرداختیم. اعراب در تمام پیکارها باستثنای پل برنده میدان کارزار بودند. افزون بر گفته های پیش عواملی مانند عصبیت قبیله ای و قومی، مهارت در تیراندازی، توانایی در جنگهای تن به تن، وجود فرماندهان شایسته و دلیر، داشتن اطلاعات دقیق جغرافیایی، سبکباری، سرعت زیاد در جابجایی و نقل مکان از علتهای پیروزی اعراب بودند.